Екі мың жылдан бері қолданыста болмаған «гладиаторлар қаласындағы» орасан зор Кибира субұрқағы қайтадан іске қосылды.

Түркиядағы Анадолының батыс бөлігіндегі археологиялық ескерткіштерімен әйгілі Бурдур қаласынан жағымды жаңалық жетті. Тоғыз айға созылған қалпына келтіру жұмыстарынан кейін Бурдурдың Гөлхисар ауданында орналасқан ежелгі Кибира қаласындағы үлкен субұрқақтан тұщы және ішуге жарамды бұлақ суы қайтадан ағып жатыр. 2016 жылы табылып, сол жылы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұралар тізіміне енгізілген көне қала Кибирдегі монументалды субұрқақтың қалпына келтірілуіне Түркия Мәдениет және туризм министрлігі мен Бурдур провинциясы қолдау көрсетті.

Кибираның 2000 жылдық тарихы бар керемет субұрқағы Рим империясы тұсында салынған. Ежелгі Кибираның үшінші террасасында орналасқан екі бассейні бар көне құрылым біздің дәуіріміздің 23 жылы, қала күшті жер сілкінісінен кейін қалпына келтіріліп, 700 жылға жуық қызмет еткен кезде салынған. Биіктігі 7,5 метр және диаметрі 15 метр болатын алып субұрқақтың конустық шатыры да бағаналармен бекітілген. Кибираның алғашқы субұрқағы ретінде бұл үлкен құрылым ежелгі қаланың су қажеттілігін қалай қамтамасыз еткенін дәлелдейді. Сондай-ақ, сол заманғы сәулеттік өнердің тамаша үлгісі саналады.

Кибира, «гладиаторлар қаласы»

Гөлхисар ауданының батыс беткейінде орналасқан Кибира салыстырмалы түрде адамда көп шоғырланған ауданында орналасқан. Рим өркениетінің ең маңызды қалаларының бірі ретінде Кибирде табылған барлық сәулет қалдықтары Рим империясы кезеңіне жатады. Кибираға кіреберісте оның стадионы орналасқан. Ежелгі Анадолыдағы ең керемет стадиондардың бірі саналатын Кибираның стадионы 10 мыңға жуық адамды қабылдаған және эпикалық гладиаторлар жарыстарын өткізген. Сондықтан Кибираны «Гладиаторлар қаласы» атап кеткен.

Кибирадағы басқа көрнекті құрылымдар – оркестр бөліміндегі Медуза мозаикасы бар одеон және сауда көшесінің айналасында салынған агора. Сонымен қатар, Рим моншалары мен ежелгі қаланың ежелгі театры назар аударады. Ежелгі деректерге қарағанда, Кибираның өнеркәсібіне егіншілік, мал шаруашылығы, медицина, темір және қыш бұйымдар кіреді. Қалада космополиттік құрылым қалыптасқан, төрт түрлі тілде сөйлеген. Кибираның қуатты экономикасы мен әскері болған..

Субұрқағы бар екінші көне қала

Қазба комиссиясының жетекшісі, доцент Шүкрү Озудогру археологтар, реставраторлар және сәулетшілер тобымен бірге ауқымды қалпына келтіру жұмыстарына қатысты. Монументалды субұрқақты қазу және қалпына келтіру кезінде екі бассейні және 192 архитектуралық блоктары бар. Оның 168-ші түпнұсқа – субұрқақтың үш негізгі блоктан тұратыны анықталды. Қазба жұмыстарының нәтижесінде субұрқақтың ортасында оны қоршап тұрған алты бағанасы бар дөңгелек мұнара болғанын көрсетеді. Сонымен бірге су шыққан жерге арыстандар мен пантералардың алты мүсіні қойылды. Бұл мүсіндердің тек екеуі қазба жұмыстары кезінде табылды, ал бүгінде екі түпнұсқа мүсін Бурдур мұражайына қойылған.

Бурдурда екі монументалды көне субұрқақ орналасқан. Ең алғаш ашылған 1800 жылдық Антонина субұрқағы Агласун-Бурдур аймағындағы Сагалассос көне қаласында тұр. Қалпына келтіру жұмыстары аяқталғаннан кейін Кибира ежелгі субұрқақтың жұмыс істеп тұрған екінші орнына айналды.

Соңғы жылдары белсенді қазба, зерттеу және құтқару жұмыстары жүргізіліп жатқан Түркияда көптеген тарихи жәдігерлер табылып, мұражайларға жеткізілді. 2022 жылы 713 археологиялық қазба нәтижесінде 10 500-ге жуық артефакт табылды.